ZEHİRLENMELER VE İLKYARDIM

[Oguzhan_16]

Belli miktarlarda vücuda girdiğinde organların çalışmasını olumsuz etkileyerek sağlığın bozulmasına hatta ölüme neden olan katı, sıvı ve gaz maddelere zehir (toksin) denir. Zehirli maddelerin çeşitli yollarla vücuda girerek meydana getirdikleri olumsuz duruma ise zehirlenme denir. Zehirlenmenin başlıca sebebi zehir etkisi gösteren katı, sıvı ve gaz maddelerin vücuda alınmasıdır. Zehirlenmeye neden olan maddeler çok çeşitli olmasına karşılık beş ana grup altında toplanabilir.

Zehirlenmeye neden olan maddeler arasında; Endüstride kullanılan maddeler, tıpta kullanılan ilaçlar, ziraatte kullanılan maddeler, evde kullanılan maddeler, hayvansal ve bitkisel kaynaklı maddeler sayılabilir. Zehirlenmeye neden olan bu maddeler vücuda ağız yoluyla, solunum yoluyla ve deri yoluyla alınır. Ağız yoluyla katı ve sıvı özellikteki zehirli maddeler alınırken, solunum yoluyla gaz halindeki zehirli maddeler alınır. Deri yoluyla ise zehirli sıvı maddeler, derinin absorbe etme özelliği nedeniyle alınır. Zehirlenmeler çok değişik şekillerde meydana gelmesine karşılık zehirlenme çeşitlerini üç ana başlıkta inceleyebiliriz. Besin zehirlenmeler, gaz zehirlenmeleri, tarım ilaçları zehirlenmeleri olarak 3 ana başlıkta toplanır. Zehirlenme çeşitlerinin belirtilerini ve ilk yardım uygulamalarını açıklayalım.
Besin zehirlenmeleri: Üretim, tüketim, nakil vb. durumlarda bakterilerin etkisiyle bozulan gıda maddelerinin tüketilmesi sonucu besin zehirlenmeleri oluşur. Bu tür zehirlenmelerin en yaygın olarak görüldüğü yiyecek grupları; konserveler, kremalı pastalar, dondurmalar, kirli sularda yıkanmış sebze ve meyveler, zehirli mantarlar vb. dir. Herhangi bir nedene bağlı olarak meydana gelen besin zehirlenmelerinin belirtileri; baş ve mide ağrısı, bulantı ve kusma, halsizlik, görme bozukluğu (çift görme), karında kramp, ishal, terleme, nabızda zayıflama vb. dir. Yenilen besinlerden sonra yukarıda sıralanan belirtilerin görülmesi durumunda vakit geçirilmeden ilk yardım uygulamasına geçilmelidir. Zehirlenme belirtileri, zehirlenilen besin maddesinin türüne ve miktarına göre hemen başlayacağı gibi bir kaç saat sonra da belirtiler görülmeye başlar. Ancak botulism zehirlenmelerinde (Clostridium botulinum), zehirlenme belirtileri 18-24 saat sonra görülmeye başlar. Besin zehirlenmelerinde uygulanacak ilk yardımın ana ilkeleri şunlardır. Zehirlenmede, ilk yarım saat geçmeden hastaya bol tuzlu su içirilerek kusması sağlanmalıdır. Zehirlenen kişinin az hareket etmesi sağlanarak en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılması gerekir. Hasta sağlık kuruluşuna ulaştırılırken zehirlenmeye neden olan yada şüphelenilen madde de götürülmelidir. Böylece, hekimin derhal müdahale ederek hastayı kurtarma şansı artar. Aksi takdirde hastanın neden zehirlendiğinin tespiti için geçen süre zehirlenen kişinin kurtarılma şansını azaltır.

Gaz zehirlenmeleri: Gaz zehirlemeleri evlerde ve iş yerlerinde son yıllarda çok sık görülen bir zehirlenmedir. Gaz zehirlenmeleri arasında ise karbonmonoksit gazı ilk sırayı alır. Gaz zehirlenmelerinin sebepleri arasında şofben ve ocaklardan hava gazı sızıntıları, odada yakılan mangallar ile sobalardan çıkan gazlar ve araçların egzozlarından çıkan gazlar sayılabilir. Gaz zehirlenmelerinin olduğu durumlarda ortaya çıkan zehirlenme belirtileri; Bulantı ve kusma, baş ağrısı, baş dönmesi, kulaklarda çınlama, bayılma hissi, kasların hareket edemeyecek şekilde gevşemesi, özellikle karbondioksit zehirlenmelerinde yutak spazmı nedeniyle boğulma durumu. Zehirlenmenin ilerleyen evlerinde bilincin kaybedilmesi, koma vb. durumlar ortaya çıkar. Yukarıda sıralanan belirtilerin görülmesi durumunda vakit geçirilmeden gaz zehirlenmelerinde uygulanacak ilk yardımın ana ilkelerine geçilir. Bunlar; Hasta öncelikle bulunduğu ortamdan uzaklaştırılarak temiz havaya çıkarılır. Bu sırada ihtiyaç duyulması halinde suni solunuma geçilir. Hastaya eğer el altında varsa oksijen verilmelidir. Şoka karşı gerekli önlemler alınır. Genel ilk yardım kuralları (ilk yardım ABC'si) uygulanırken tıbbi tedavinin yapılması için aman geçirilmeden sağlık kuruluşuna nakledilir.

Tarım ilaçları zehirlenmeleri: Tarım ürünleri zararlılarına karşı çeşitli ilaçlar kullanır. Tarım alanında kullanılan bu zehirli ilaçlar, kullanıldığında meyvelere bulaşır. Zehirli ilaç bulaşmış meyvelerin yenilmesiyle de zehirlenme meydana gelir. Yine ilaçlama yapan kişinin tedbirsiz davranması sonucunda da zehirlenmeler görülür. Tarım ilaçlarının giderek daha büyük oranda kullanılması bu alandaki zehirlenme oranını da artırmaktadır. Oldukça tehlikeli olan tarım ilaçları zehirlenmelerinin belirtileri aşağıdaki gibidir; Bulantı ve kusma, baş ağrısı, hırıltılı soluk alıp verme, göz bebeklerinde küçülme, bulanık görme, gözün uyum yapma yeteneğinde bozulma, kaslarda kramplar, ağız çevresinde köpüklü salya, titreme, refleks kayıpları, şuur bulanıklığı vb. belirtiler görülür.
Yukarıda açıklamaya çalıştığımız zehirlenme belirtilerinin görülmesi durumunda yapılacak ilk yardım kuralları aşağıdaki gibidir. Zehirlenen kişi ilaçlarla bulaşmış giysileri çıkarılarak deri bol sabunlu suyla yıkanmalıdır. Zehirlenen kişiye bol miktarda süt, yoğurt b. yiyecekler verilmelidir. Solunum ve kalp atışları kontrol edilerek ihtiyaç duyulması halinde suni solunum ve kalp masajı yapılmalıdır. Zehirlenen kişi zaman geçirilmeden en yakın sağlık kuruluşuna sevk edilmelidir. Hastanın sevki sırasında zehirlenmeye neden olan madde de hekime götürülmelidir. Böylece zehirlenen kişinin hayatını kurtarmak için zaman kaybı önlenmiş olur. Buraya kadar yapılan zehirlenmelerle ilgili açıklamalardan sonra zehirlenmelerden korunma yollarını da açıklayalım.

Kokusu, rengi, görünümü değişmiş, beklemiş ve bayat besin maddeleri kesinlikle tüketilmemelidir. Bu konuda çevredeki insanları, kişileri de uyarmalıyız. Hava gazı muslukları açık bırakılmamalıdır. Yatılan odada yanan mangal vb. araçların bırakılmaması gerekir. Tarım ilaçları ve diğer ilaçlar çocukların ulaşamayacağı kilitli yerlerde saklanması gerekir. Tarım ilacı konulan kabın üzerine ilacın ismi yazılmalıdır. Böylece yanlış kullanma ihtimali ortadan kaldırılır. Tarım ilacı ile temas etmiş sebze ve meyveler bol su ile yıkandıktan sonra tüketilmelidir. Tarım ilaçlaması yaparken eller kesinlikle ağza götürülmemelidir. Tarımsal ilaçlamalar rüzgarsız havada yapılmalıdır. Tarım ilaçlaması yapıldıktan sonra vücut ve ilaçlama sırasında giyilen bütün giyecekler bol sabunlu su ile yıkanmalıdır. Evlerde böcek ilaçlaması yapıldığında, yiyecekler ve yiyecek kapları ortada bırakılmamalıdır. İlaçlı bölgeye çocuklar da sokulmamalıdır. Tarım ilaçlamaları yapılırken özel tulum giyilmeli ve maske takılmalıdır.