BULAŞICI HASTALIKLARDA GENEL KAVRAMLAR

[Oguzhan_16]

Hastalık ve enfeksiyon: Günümüzde sağlık konusunda yapılan bütün çalışmalara rağmen insanlar çeşitli hastalık etkenleri nedeniyle hastalanmaktadır. Hastalıklara neden olan etkenler arasında bakteriler, virüsler, bazı mantar türleri, parazitler ve bir hücreli canlılar sayılabilir. Hastalık etkenleri çeşitli yollarla vücuda girerek hücredeki yapısal fonksiyonları bozar. Buna bağlı olarak doku, organ ve sistemlerin fonksiyonlarının bozulmasıyla hastalık dilen durum oluşur. Hastalık oluşmasına neden olan etkenlerin vücuda girme yolları farklıdır. Hastalık etkenlerinin bir kısmı solunum yoluyla, bir kısmı ağız yoluyla sindirim sisteminden, bir kısmı da derideki yaralardan vücuda girer. Hastalık etkeni olan mikroorganizmalar vücuda girerek hastalık belirtisine neden olmadan üreyip çoğalabilirler. Mikroorganizmaların, vücuda girerek hastalık belirtisi göstermeden üreyip çoğalmasına enfeksiyon denir. Mikroorganizmaların hastalık belirtisi olan ateş, kusma, öksürük vb. durumlara neden olması sonucunda enfeksiyonlu hastalık meydana gelmiş olur. Enfeksiyonun tanımından da anlaşıldığı gibi enfeksiyon her zaman hastalık demek değildir. Enfeksiyonun hastalık yapabilmesi için etkenin üremesi sonucunda ya da dokulara saldığı maddelerle organ ve dokuların normal çalışmasını bozması, bunun sonucunda hastalık belirtilerinin ortaya çıkması gerekir. Enfeksiyon sonucunda meydana gelen bulaşıcı hastalıkların kendilerine özgü belirtileri vardır. Örneğin; nezlenin belirtisi burun akması, bronşitin belirtisi ise öksürüktür. Her bulaşıcı hastalığın farklı belirtilerinin olmasına karşılık hemen hemen bütün bulaşıcı hastalıklarda görülen ortak belirti yüksek ateştir. Sistemlere ait belirtilerde de ortak olanlar vardır. Örneğin; sindirim sistemindeki bulaşıcı hastalıkların ortak belirtisi genelde ishal durumunun görülmesidir.

Hastalık etkeni: Hastalıkların oluşmasına neden olan etkenler bir önceki konuda da belirttiğimiz gibi virüsler, mantarlar, parazitler, bir hücreli canlılardır. Yukarıda sıraladığımız hastalık etkenlerine bakılarak bu canlıların bütün türlerinin hastalığa neden olduğu anlaşılmamalıdır. Bu canlı grupları içinde patojen (hastalık yapıcı) olan türler hastalıklara neden olur. Hastalık etkenleri solunum, sindirim ve deri yoluyla vücuda girdiğinde, vücudun savunma sistemi tarafından bir direnç gösterilir. Vücudun savunma sitemine bağışıklık sistemi de denir. Bağışıklık sisteminin elemanları hastalık etkeni vücuda girer girmez bunlarla mücadele ederek etkisiz duruma getirmeye çalışır. Bağışıklık sisteminin hastalık etkeniyle mücadele başarısız olma durumunda hastalık oluşur.

Sponsor

Kuluçka süresi: Bulaşıcı hastalık etkenleri vücuda girdikleri ilk anda hastalık belirtileri oluşturmazlar. Hastalık belirtilerinin oluşması için etkenin üreyip çoğalacağı bir süre gereklidir. İşte hastalık etkenin vücuda girişinden hastalık belirtilerinin ortaya çıkışına kadar olan süreye kuluçka süresi denir. Kuluçka süreleri her hastalık için aynı olmayıp farklılık gösterir. Diğer bir ifadeyle her hastalık etkenin kendine özgü kuluçka süreleri vardır. Bazı hastalıkların kuluçka süreleri birkaç gün hatta birkaç saat olabildiği gibi cüzam hastalığında olduğu gibi beş yıl kadar da olabilir. Her hastalığın kuluçka süresinin farklı olduğu belirtmiştik. Çeşitli hastalıklara ait kuluçka sürelerini şöyle açıklayabiliriz. Dizanteri hastalığında kuluçka süresi 7-48 saat grip de 1-4 gün tetanos da 5 gün-3 hafta kuduzda 4-8 hafta kızamıkta 7-14 gün kızamıkçıkta -3 hafta boğmaca da -15 gün kabakulakta 2-3 hafta difteri yani kuşpalazında 1-10 gün cüzam da 3-5 yıl ve sıtmada 9-30 gün kuluçka süresi vardır.

Bulaşma süresi: Bulaşıcı hastalığa yakalanan bir hasta genellikle çevresine hastalık etkenini yayarak diğer insanlara bulaşmasına neden olur. Bulaşıcı hastalığa yakalanan kişinin çevresine hastalık etkenini yayması belli bir süre devam eder. İşte hastalık etkeninin kaynağından (hastadan) sağlam kişiye bulaşması kadar geçen süreye bulaşma süresi denir. Kuluçka sürelerinde olduğu gibi hastalıkların bulaşma süreleri de farklıdır. Hastalıkların bulaşma sürelerinin bilinmesinin bir çok yararı vardır. Örneğin, bulaşma süresinin bilinmesi sağlam kişilerin hasta kişilerden ne kadar uzak duracağını bilmesi açısından önemlidir. Bulaşıcı hastalığa yakalanan hastaları bulaşma süresince ziyaret etmek sakıncalıdır. Anı şekilde bulaşıcı hastalığa yakalanan çocukların, hastalığın diğer çocuklara da bulaşmaması için bulaşma süresince okula gönderilmemesi gerekir.

Salgın hastalık: Bulaşıcı hastalıklar bazen dar bir bölgede, bazen de geniş bir alanda sık görülerek görüldüğü yerlerde salgınlar meydana getirir. Herhangi bir hastalığın sadece bazı bölgelerde sık ve sürekli görülmesine endemi denir. Diğer bir ifadeyle sadece belli bölgelerde görülen hastalıklara endemik hastalıklar denir. Örneğin menenjit, bulaşıcı sarılık, tifo, kuduz vb. hastalıklar Türkiye’de görülen endemik hastalıklardır. Yine Afrika ve Güney Doğu Asya’da görülen ishal ve A vitamini eksikliğinden kaynaklanan körlük bu bölgeler için endemik hastalıktır. Bazen bir hastalık belli toplumlarda kısa sürede alışıla gelmemiş olandan çok daha fazla sayıda görülebilir. Bu olaya epidemi, hastalığa ise epidemik hastalık veya salgın denir. Orta Çağ’daki veba salgınlarında olduğu gibi eskiden salgınlar toplumların yok olmasına neden olmaktaydı. Ancak günümüzde erken tanı, aşılama etkili tedavi vb. yöntemler sayesinde salgınların felakete neden olmadan önlenmesi sağlanmaktadır. Günümüzde bulaşıcı hastalıklardan kolera, bulaşıcı sarılık kızamık vb. salgınlar yaparak epidemi oluşturabilmektedir. Epidemik hastalıkların özelliği, kısa zamanda çok sayıda insana bulaşarak hastalanmalarına neden olmalıdır.
Bulaşıcı hastalıkların epidemi oluşturmasında olumsuz çevre şartlarının büyük etkisi vardır. Örneğin, temiz içme suyunun olmadığı ve ihtiyacın kirli sulardan karşılanması sonucunda tifo, kolera gibi hastalıklar salgınlar yaparak epidemi oluşturur. Salgın hastalıklar bazen çok sayıda ülkeyi etkileyebilir. Bu duruma ise pandemi denir. Bu duruma kolera pandemileri, grip pandemileri vb. örnek olarak verilebilir. Guatr gibi bulaşıcı hastalık olmayıp da belli bölgelerde sık görülen hastalıklar da vardır. Bunlarda endemik hastalık (endemik guatr gibi) olarak kabul edilir. Örneğin, Karadeniz bölgesi için guatr endemik bir hastalıktır.

Bulaşıcı hastalık zinciri: Bulaşıcı hastalık zinciri, hastalık etkenin kaynaktan sağlam kişiye ulaşıncaya kadar izlediği basamaktır. Hastalık etkeninin çeşitli bulaşma yolları ile sağlam kişiye ulaşması sırasında izlediği yola bulaşıcı hastalık zinciri denir. Bulaşıcı hastalık zincirinin (enfeksiyon zinciri) öğeleri kaynak, bulaşma yolu ve sağlam kişiden oluşur.

Bulaşma yolu: Bulaşıcı hastalık zincirinin ilk öğesini hastalığın kaynağı oluşturur. Bulaşıcı hastalık etkenin doğal olarak yaşadığı ve ürediği yere, o hastalık etkeninin (mikroorganizmanın) “kaynağı” denir. Bulaşıcı hastalık zincirinin ikinci öğesi bulaşma yoludur. Kaynağından ayrılan hastalık etkenleri değişil yollarla sağlam kişiye ulaşarak kişinin enfeksiyonuna neden olur. Hastalık etkenlerinin sağlam kişiye ulaşması doğrudan olabildiği gibi dolaylı da olur. Örneğin, cinsel hastalıkların sağlam kişiye bulaşması temas yoluyla aracısız, doğrudan olur. Hastalık etkeni su, süt yiyecekler vb. yollarla sağlam kişiye ulaşır. Hastalık etkeni, yiyecek gruplarıyla olduğu gibi böcekler, hava, toprak, ev eşyaları vb. araçlarla sağlam kişiye taşınır. Yukarıda yapılan açıklamalardan da anlaşıldığı gibi hastalık etkenin sağlam kişiye ulaşmasına neden olan taşınma yollarına “bulaşma yolu” denir. Her hastalığın bulaşma yolu farklıdır. Bulaşma yolunu kısaca özetleyecek olursak bulaşma doğrudan veya dolaylı yolla olmaktadır.
Doğrudan bulaşma: Direkt temasla, cinsel ilişkiyle, damlacık enfeksiyonuyla, kan yoluyla, plasenta yoluyla anneden çocuğa ulaşması şeklinde meydana gelir.
Dolaylı bulaşma ise; Eşyalarla, hava yoluyla, vektörlerle, su yoluyla olmaktadır. Yukarıda açıklanan bulaşma yollarının bilinmesinin hastalıklara karşı önceden alınacak tedbirler açısından büyük önem taşır. Bulaşma yolu bilinen hastalıkla mücadele daha kolaydır